Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 2012

Ενα απόγευμα με την Patricia Oriti

Γι αυτή τη δασκάλα είχα ακούσει πολλά. Αγαπημένες φίλες μου πήγαιναν και ξαναπήγαιναν στα μαθήματά της κάθε που ερχόταν στην Ελλάδα, κι είχαν να λένε πόσο τις βοηθούσε και τις απελευθέρωνε. Για διάφορους λόγους (που είχαν να κάνουν με τον προγραμματισμό του χρόνου και την οικονομική μου κατάσταση) δεν είχα καταφέρει ποτέ να την ακούσω, παρότι η εκπαίδευση ήταν μέσα  στα ενδιαφέροντά μου, και πάντα έψαχνα να εμπλουτίσω τις γονεϊκές μου ικανότητες με νέα εργαλεία. Η Πατρίσια Ορίτι είναι δασκάλα του Μοντεσσοριανού συστήματος, μαμά και γιαγιά, και μιλά σε γονείς και εκπαιδευτικούς σχετικά με την ανάπτυξη και τις ανάγκες των παιδιών σε διάφορες ηλικίες, σύμφωνα με τις θεωρίες της Μαρίας Μοντεσσόρι όπως επιβεβαιώνονται και από την δική της πείρα. Το θέμα της είναι κυρίως τι μπορεί να κάνει κάποιος ως γονέας, στο σπίτι, για να βελτιώσει τις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών σε κάθε φάση της ανάπτυξής τους.

Φέτος υπήρξα τυχερή και τα κατάφερα να πάω να την ακούσω ένα απόγευμα να μιλά για τα παιδιά του δημοτικού, για τα στάδια της ανάπτυξής τους, για τις νοητικές και υπαρξιακές τους ανάγκες, και για κάποιες από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Αυτή  τη στιγμή έχω ένα παιδί στο δημοτικό, και σκέφτηκα οτι πέρα από την περιέργειά μου για τη γυναίκα αυτή, θα έβαζα σε τάξη τις σκέψεις μου σχετικά με αυτό το στάδιο ανάπτυξης, και θα έφευγα με νέες γνώσεις... Σημειωτέον οτι τα δυό μικρότερα παιδιά μου είχαν πάει σε μοντεσσοριανό νηπιαγωγείο, και παλιότερα είχα μελετήσει ότι υπήρχε στα ελληνικά σχετικά με την μοντεσσοριανή εκπαίδευση (που φυσικά μου άρεσε!).

Ο χώρος που έγινε η ομιλία με προδιέθεσε πολύ γλυκά: όμορφα και έξυπνα φτιαγμένα έπιπλα από φυσικά υλικά, και γύρω-γύρω βοηθήματα (υλικά) μοντεσσοριανής εκπαίδευσης: οι γνωστές χάντρες μέσα στα συρματάκια με τις οποίες τα παιδιά ασκούνται στα μαθηματικά, οι ξύλινοι χάρτες-πάζλ για τη γεωγραφία, τα τελάρα όπου τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μαθαίνουν να δένουν κόμπους και φιόγκους και να κουμπώνουν κουμπιά, κτλ. Είχα χρόνια να τα δώ αυτά, και ξύπνησαν μέσα μου μια γλυκειά νοσταλγία μαζί με την (άλλοτε επίμονη) σκέψη "γιατί να μην μαθαίνουν όλα τα παιδιά με αυτόν τον τρόπο;"

Η Πατρίσια ήταν μιά γλυκειά, μικροκαμωμένη, κομψή, ζεστή και γελαστή γκριζομάλλα γιαγιά. Μιλούσε άνετα χωρίς πολλές-πολλές σημειώσεις, άφηνε τη ροή των νοημάτων και της ενέργειας να την καθοδηγήσει περισσότερο, με άριστη συνεργασία παύσεων και νοηματικών ενοτήτων με τη διερμηνέα της, τη Μαρία. Με εντυπωσίασε η σιγουριά με την οποία πατούσε στις γνώσεις της, και η άνεσή της να αφηγείται προσωπικά παραδείγματα από τη ζωή της δικής της οικογένειας. Αυτό το τελευταίο το θεωρώ δύσκολο: οι άνθρωποι που δίνουν προσωπικά παραδείγματα είτε είναι υπερβολικά φειδωλοί (αφενός για να μην "εκτίθενται", αφετέρου για να μη χαρακτηριστούν οτι περιαυτολογούν), είτε περιαυτολογούν (δηλαδή αυτοπροβάλλονται μέσα απ' αυτά, σου δίνουν μια αίσθηση του "κοίτα πόσο φοβερός είμαι που το κάνω αυτό"). Η Πατρίσια βρισκόταν χαλαρά επάνω στη χρυσή τομή, κι αυτό έκανε την ομιλία της ενδιαφέρουσα και συναρπαστική. 

Σαν καλή μαθήτρια κράτησα σημειώσεις και γράφω εν συντομία αυτά που θεώρησα πιο σημαντικά, επειδή για κάθε θέμα που άγγιξε θα μπορούσα να αφιερώσω κάλλιστα μία ανάρτηση... 

Σ' αυτή τη δεύτερη φάση ανάπτυξης, λοιπόν, (η πρώτη 0-6, η δεύτερη 6-12, η τρίτη 12-18) τα παιδιά παίρνουν αποστάσεις από τη στενή οικογένεια, και στη ζωή τους αρχίζουν να μετρούν οι γνώμες των ομηλίκων τους. Στην πραγματικότητα εξερευνούν τις έννοιες της κοινωνίας, της κοινωνικής ένταξης, των ρόλων του ηγέτη και του ακόλουθου, την έννοια της διαπραγμάτευσης, του πώς είναι (και πώς να είναι) κανείς με τους φίλους του. Ειδικά τα παιδιά των 9-12 ετών αρέσκονται να "ντύνονται" διάφορες προσωπικότητες, προκειμένου να δουν πώς αισθάνεται κάποιος που είναι έτσι, ή σκέφτεται αλλιώς, ή  φέρεται αλλιώτικα (σε μικρότερες ηλικίες τα παιδιά αρέσκονται να ντύνονται με στολές διάφορες και να παίζουν, όπως ξέρει κάθε μαμά που δεν κρύβει τα αποκριάτικα στο πατάρι μετά τις απόκριες!).

Το πολύ σημαντικό, για μένα, είναι το οτι σ' αυτή την ηλικία τα παιδιά αναπτύσσουν ένα αληθινό πάθος για το σωστό και το ηθικό. Μιλούν για το δίκιο και το άδικο, το σωστό και το λάθος, το καλό και το κακό - και θέλουν να γνωρίζουν τα όρια μεταξύ  αυτών. Γι αυτό συχνά έρχονται και μας "μαρτυράνε" το τι έκαναν τα αδέλφια τους: η ψυχή τους θέλει να γνωρίζει "ήταν καλό αυτό που έκανε; δεν ήταν; πού βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή;" Τα παιδιά περιμένουν να καθοδηγηθούν από τους ανθρώπους που αγαπούν και σέβονται. 

Μέσα στην προσπάθειά τους να ανιχνεύσουν το καλό και το ηθικό, και να εμπνευστούν από αυτό, αναπτύσσουν το θαυμασμό προς τους ήρωες. Δυστυχώς στις μέρες μας "ήρωες" είναι οι διασημότητες (ποδοσφαιριστές, τραγουδιστές, ηθοποιοί, πολιτικοί), οπότε καλό είναι να τους μιλάμε για ανθρώπους που έδειξαν αληθινό ηρωισμό, δικαιοσύνη, αυταπάρνηση, ακεραιότητα, θάρρος. Η ψυχή των παιδιών στο στάδιο αυτό της ανάπτυξης διψά για υψηλά ιδεώδη και μεγάλες ιδέες. 

Εδώ σκέφτομαι οτι το σχολείο μας δίνει σχηματικά και μόνο  τους αγωνιστές του '21 και τους στρατιώτες του Αλβανικού μετώπου, χωρίς να γίνεται εμβάθυνση στην έννοια του ηρωισμού και των αξιών πέρα από την υπεράσπιση της πατρίδας... και βέβαια δεν μας μιλά για άλλους ανθρώπους που επέδειξαν υψηλά ιδεώδη στην ανθρωπότητα, όπως ο Γκάντι, η Μητέρα  Τερέζα, ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, κ.α.

Σε αυτή την ηλικία αναπτύσσεται επίσης και η αίσθηση της ευθύνης μας απέναντι στους άλλους - του αντίκτυπου που έχουν οι πράξεις μας στις ζωές των συνανθρώπων μας. Αναπτύσσεται η ενσυναίσθηση. Τώρα είναι η ώρα να μιλήσουμε στα παιδιά μας για το σεβασμό στη ζωή, το σεβασμό στο περιβάλλον, την φροντίδα του πλανήτη, την "οικολογική συνείδηση" όπως λέμε.

Ο λόγος μας είναι ο δεσμός μας με το παιδί. Τα παιδιά εκτιμούν την ειλικρίνεια, είναι και τα ίδια πολύ ειλικρινή, και στη συνάντησή τους μαζί μας χτίζουν την δική τους ακεραιότητα: ο λόγος μας πρέπει να είναι αφενός «συμβόλαιο» αφετέρου να υποστηρίζεται από τις πράξεις μας και τη ζωή μας. Σ’ αυτή την ηλικία τα παιδιά μισούν τις χλιαρότητες και το ναι-μεν-αλλά, οπότε πρέπει να κάνουμε πράξη τα λόγια μας. Εχουν ισχυρό αίσθημα δικαίου, και απαιτούν από εμάς τους μεγάλους να είμαστε ακέραιοι: δίκαιοι και ειλικρινείς, με υψηλά ιδανικά.  Εξαρτώνται από εμάς, από την ηρεμία και τις αξίες μας για να δουν την προοπτική των πραγμάτων...

Μέσα στα πλαίσια αυτά, στην ηλικία αυτή τα παιδιά δεν πολυδέχονται τα όρια που θεωρούν αυθαίρετα. Απαιτούν εξηγήσεις. Είναι η ηλικία της αυθάδειας, γιατί τα παιδιά αντιμιλάνε και αντιδρούν σε όρια/απαγορεύσεις/απαιτήσεις που δεν θεωρούν σωστές (αν και δεν μπορούν πάντα να το εκφράσουν σωστά ή κομψά)… Δεν πρόκειται όμως απαραίτητα για αυθάδεια αλλά για απορία που απορρέει από ηθική διερεύνηση. Οπότε τα όρια πρέπει να εξηγούνται με ηρεμία και σαφήνεια, και να πηγάζουν από το σύστημα αξιών της οικογένειας. Πρέπει πάντα να ρωτάμε τον εαυτό μας «γιατί βάζω όριο εδώ; Από ποια ανάγκη ή αξία πηγάζει;» Με άλλα λόγια σ' αυτή τη δεύτερη φάση ανάπτυξης είναι που τα παιδιά βάζουν τα θεμέλια της ηθικής τους προσωπικότητας, η οποία "πατάει" επάνω στις δικές μας προσωπικές και κοινωνικές αξίες.

Το ζήτημα είναι, θέλουμε τα παιδιά μας να αποκτήσουν αυτό που λέμε "ηθική προσωπικότητα";  Πόσο πιστεύουμε οτι "στον κόσμο αυτό που ζούμε" μετράνε οι ηθικές αξίες; Και αν το παιδί μας το πούνε "μαλάκα" επειδή δεν φρόντισε πρωτίστως το προσωπικό του συμφέρον αλλά έκανε αυτό που πίστευε οτι ήταν το σωστό; Καθημερινά βλέπουμε οτι "επιτυγχάνουν" οι επιτήδειοι, ανήθικοι, ψεύτες και κλέφτες. Στην Ελλάδα σήμερα η έννοια της ακεραιότητας και της ηθικής φαίνεται να έχει εκλείψει στον δημόσιο βίο τουλάχιστον, όπως στον ιδιωτικό φαίνεται πως η πίστη στις ανθρώπινες αξίες και η ελπίδα είναι αγαθά εν ανεπαρκεία. Πώς να τα εμφυσήσουμε στα παιδιά μας;

Πρέπει να τα βρούμε πρώτα μέσα μας. Οταν κάποια μαμά ρώτησε την Πατρίσια κάτι σχετικό, εκείνη είπε πως μπορούμε να πούμε στα παιδιά μας οτι κρίσεις υπήρξαν σε πολλές ιστορικές περιόδους, αλλά οτι οι άνθρωποι πάντα έβρισκαν τρόπους να τα καταφέρνουν να επιβιώσουν, μια που οι κρίσεις  και οι δυσκολίες πάντα ξυπνούσαν την αγωνιστικότητα και την δημιουργικότητα μέσα στον άνθρωπο... Η ελπίδα βρίσκεται πανταχού παρούσα, εάν θέλουμε να κοιτάξουμε προσεκτικά και να τη δούμε.

 Αυτό που μου έμεινε από την ομιλία της Πατρίσια, πέρα από την γλυκειά και ήρεμη ατμόσφαιρα που δημιουργούσε η παρουσία και τα λεγόμενά της, και πέρα από τις πρακτικές συμβουλές σχετικά με το τι να κάνουμε με τα παιδιά στο σπίτι, είναι οτι τα παιδιά έχουν βαθειά ανάγκη από σταθερές και υψηλές ηθικές αξίες. Οτι αυτές οι αξίες χτίζονται σ' αυτό το δεύτερο στάδιο. Και οτι περιμένουν να τις πάρουν πρωτίστως από την οικογένειά τους. Η δική μου ελάχιστη εμπειρία λέει, δε, οτι τα παιδιά  ανιχνεύουν θαυμάσια μέσα μας την αλήθεια μας, είτε την εκφράζουμε είτε όχι, και ανιχνεύουν με ακρίβεια την ακεραιότητά μας. Αυτή την ακεραιότητα (μικρή, μεσαία, μεγάλη, όποια είναι) παίρνουν σαν μπούσουλα για να ζήσουν τη ζωή τους, με τις αξίες μας πορεύονται. Και αυτό, όσο νά 'ναι, με φοβίζει.