Δευτέρα 18 Μαρτίου 2013

Οι ηρωίδες μου


Η μέρα της γυναίκας κάθε χρόνο με αγγίζει κατά ιδιαίτερο τρόπο – υπήρξαν εποχές που ο σύντροφός μου έφερνε τριαντάφυλλα στο σπίτι ("give us bread but give us roses" που έλεγε και το πρώτο εκείνο τραγούδι που καθιέρωσε την «ημέρα» αυτή), και υπήρξαν εποχές που έβγαινα με φίλες «να το γιορτάσουμε». Πάντα την ημέρα αυτή, κάτι έκανα. Κάτι ιδιαίτερο, γιατί για μένα είναι σημαντικό να τιμάται η γυναικεία φύση μέσα στον ανδροκρατούμενο κόσμο στον οποίο ζω. Πέρασα τα πρώτα χρόνια της ζωής μου θέλοντας να είμαι αγόρι, μέσα σε μια οικογένεια που το θηλυκό ήταν τελείως υποβαθμισμένο (παρά το γεγονός ότι η μητέρα μου ήταν μια πολύ δυναμική προσωπικότητα). Εχω δύο κόρες, και θέλω να τους εμφυσήσω τον σεβασμό και την τιμή που τους πρέπει ως γυναίκες – να μην εκχωρούν την ιδιαίτερη δύναμή τους, να εκτιμούν τη γυναικεία φιλία, να γνωρίζουν την αξία τους ως ανθρώπινα όντα που γεννήθηκαν με  αυτό το (μάλλον πολύπαθο) φύλο. Η μία μου κόρη, μάλιστα, συνελήφθη ακριβώς την ημέρα αυτή!

Η ιστορία που διδασκόμαστε από τα βιβλία του σχολείου είναι γεμάτη με άντρες-ήρωες. Στην αρχαία ιστορία οι Αμαζόνες βρίσκονται εκεί ως ηττημένες από έναν άντρα-ήρωα, οι εταίρες εάν και εφόσον αναφέρονται έχουν το ρόλο (άλλου ενός) ανδρικού αξεσουάρ,  ο «μέγας» Αλέξανδρος φέρεται να είχε μόνο πατέρα (τον Φίλιππο) – στα σχολικά βιβλία πουθενά δεν αναφέρεται η Ολυμπιάδα (μύστις των Καβειρίων Μυστηρίων, όπου γνώρισε τον Φίλιππο και δέχτηκε να τον παντρευτεί), η Υπατία δεν υπάρχει πουθενά… Στη βυζαντινή ιστορία οι γυναίκες εμφανίζονται ως καλόγριες, εξουσιομανείς ή πόρνες (πάλι αντρικά αξεσουάρ) ή, στην καλύτερη περίπτωση ως εξιστορήτριες ανδρικών κατορθωμάτων. Στη νεώτερη ιστορία οι γυναίκες εξυμνούνται από τους σχολικούς ιστοριογράφους όταν αναλαμβάνουν αντρικούς ρόλους. Δεν είναι εύκολο για τα κορίτσια να βρουν ηρωίδες-πρότυπα που να τιμούν τη γυναικεία τους φύση.
Μέσα στα άλλα που έκανα φέτος για να τιμήσω την εντός μου γυναίκα, ήταν να κάτσω να σκεφτώ τις γυναίκες που επηρέασαν τη ζωή μου, τις γυναίκες που μου έδωσαν δύναμη και περηφάνια, τις δικές μου ηρωίδες. Τέσσερεις μου ήρθαν στο νου: η Τζέην Εϋρ, η Ρόζα Λούξεμπουργκ, η Πρού Σαρν (η ηρωίδα της Μαίρυ Γουέμπ στο «Ακριβό Φαρμάκι»), και η Κομμαντάντα Ραμόνα (η μεξικάνα μαχήτρια του EZLN).

Για την "Κόκκινη Ρόζα" μπορεί κανείς να διαβάσει και να βρεί πολλά στο διαδίκτυο και αλλού. Το 1986 η Μαργκαρίττε φον Τρόττα έκανε ταινία τη ζωή της, και μάλιστα βραβεύτηκε στις Κάννες  γι αυτήν. Η πρωταγωνίστρια είπε ότι ήταν η μοναδική μη-νευρωτική γυναίκα που έχει παίξει! Εχω δει την ταινία τουλάχιστον 10 φορές, κι έχω διαβάσει την αλληλογραφία της (ένας τόμος-τούβλο που με συντροφεύει χρόνια τώρα). Μέσα στο νου μου ενσάρκωνε πάντα την γυναίκα αγωνίστρια για τη κοινωνική δικαιοσύνη και την ειρήνη. Μέσα στη φυλακή (που πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής της) είχε φτιάξει κήπο, και καλλιεργούσε λουλούδια.  Ως θεωρητικός του μαρξισμού, ήταν βαθιά στοχάστρια, και η δύναμή της ήταν πρωτίστως η σκέψη και ο λόγος της. Πίστευε στη δύναμη της συλλογικότητας (που τότε ονομαζόταν «οι μάζες») και οι επισημάνσεις της σχετικά με το όφελος (και μη) του πολέμου είναι επώδυνα επίκαιρες και σήμερα.

Για την Ραμόνα επίσης μπορεί κανείς να βρεί αρκετές πληροφορίες: αναφέρεται ως η διοικήτρια των στρατιωτικών δυνάμεων που κατέλαβαν το Σαν Κριστομπάλ στην Τσιάπας την 1η Ιανουαρίου 1994 και «ξεκίνησαν» την Ζαπατιστική Επανάσταση. Μία μικροκαμωμένη Ινδιάνα ντυμένη με το παραδοσιακό χουιπίλ, με ζαπατίστικη μάσκα, που δεν μιλούσε καν (πολλά) ισπανικά, που διέτρεχε τα χωριά του νοτίου Μεξικού μιλώντας με γυναίκες και άντρες, αφυπνίζοντας συνειδήσεις και ενδυναμώνοντας καταπιεσμένους. Συνέγραψε τον "Επαναστατικό Νόμο για τις Γυναίκες", και δούλεψε ακούραστα μέχρι το τέλος της  ζωής της για τις γυναίκες του Μεξικού. Πέθανε κυριολεκτικά στο δρόμο. Πολλοί μεξικανοί σήμερα την θεωρούν κάτι σαν την Παναγία, και λένε ότι είχε «μπόλικο κομπιναιζόν» (ή μισοφόρι που λέγανε παλιά… αυτό που λέμε στα ελληνικά «αρχίδια» - αλήθεια, σκέφτομαι, σε πόσες γλώσσες το θάρρος και η δύναμη κατονομάζεται ως κατοχή ανδρικών γεννητικών οργάνων… ενώ στη ζωή μου, τουλάχιστον, περισσότερο θάρρος και δύναμη έχω δει από γυναίκες παρά από άντρες!) Εχω ένα μπλουζάκι με μία ζαπατίστρια με καλυμμένο πρόσωπο και κοτσίδες, και τα λόγια της Ραμόνα, που το αγαπώ πολύ. Για κάποιο ακατανόητο (από μένα) λόγο, η επαύριο της ημέρας που πέθανε ήταν μία μέρα περίεργου πένθους αλλά και πνευματικής αφύπνισης για μένα (όπως διαβάζω στο ημερολόγιο που κρατούσα τότε) παρότι δεν ήξερα και πολλά γι αυτήν ούτε φυσικά γνώριζα ότι πέθανε. Η Ραμόνα για μένα ενσαρκώνει τη δύναμη της δράσης: για την ελευθερία, την αυτοδιάθεση, την αξιοπρέπεια. Οι γυναίκες της Τσιάπας – και εγώ – της χρωστούμε πολλά.
Δύο αληθινές μαχήτριες για την αξιοπρέπεια, τη δικαιοσύνη και την ειρήνη.

Οι άλλες δυό μου ηρωίδες είναι αλλιώτικες. Κατ’ αρχήν είναι μυθιστορηματικές! Η μαχητικότητά τους δεν είναι πολύ ορατή ή αισθητή. Για άλλα πράγματα με εμπνέουν. Η «Τζέην Εϋρ» θεωρείται μία ιστορία προδομένης αγάπης, και είμαι σίγουρη ότι αναρίθμητα «άρλεκιν» έχουν γραφτεί στο μοτίβο της νεαρής γκουβερνάντας που ερωτεύεται το μεγαλύτερο σε ηλικία πλούσιο και μυστηριώδες αφεντικό της. Για μένα αυτό είναι μόνο ένα μικρό μέρος της ιστορίας, σχεδόν «πρόφαση». Όταν ήμουν μικρή (πρωτοδιάβασα το βιβλίο στα 9-10 μου χρόνια) με τρόμαζε και συγχρόνως με προβλημάτιζε η παιδική της ηλικία στο ίδρυμα με την αγαπημένη της φίλη, και το πώς δεν έγινε ηττοπαθής, άβουλη και φοβική μετά από τέτοιες εμπειρίες. Γιατί η Τζέην Εϋρ μόνο άβουλη δεν ήταν! Στα τελευταία χρόνια της εφηβείας μου πρόσεξα ιδιαίτερα τη φάση εκείνη που φεύγει από το αρχοντικό εγκαταλείποντας τον αγαπημένο της, διαλέγει το μονοπάτι που ‘δεν γνωρίζει πού πηγαίνει’, παίρνει τους φόβους της κι ένα δεματάκι παραμάσχαλα, και περιπλανιέται στις ερημιές της βορείου Αγγλίας μόνη, απένταρη, αλλά όχι ουσιαστικά απελπισμένη. Στο δρόμο χάνει το δεματάκι και μένει με τους φόβους! Αφήνεται στη ροή, θα λέγαμε ίσως σήμερα. Μένει μόνη της μέσα στη φύση, κοιμάται κάτω από τα άστρα, περιπλανιέται μέχρις εξαντλήσεως. Η περιπλάνηση μέσα στη φύση «χωρίς σκοπό» πάντα με γοήτευε, και στα νιάτα μου το έκανα συχνά: μου αρέσει και σήμερα να κοιμάμαι κάτω από τα άστρα στις ερημιές, και ουδέποτε ένιωσα ότι διέτρεχα κάποιον κίνδυνο. Είχα συχνά την αίσθηση ότι «δεν έχω κανέναν συγγενή παρά μόνο την συμπαντική μητέρα: τη Φύση» ("Τζέην Εϋρ", κεφ. 27) και αφηνόμουν σε εκείνη. Αυτό με βοήθησε πολύ στον αυτοπροσδιορισμό μου.
Ως ενήλικη, η Τζέην Εϋρ μου «είπε» άλλα. Η ηρωίδα άκουγε ξεκάθαρα την εσωτερική της φωνή – που, όπως στους περισσότερους από μας, λέει πράγματα που πάνε κόντρα στη λογική και στο συναίσθημα – και την τιμούσε. Δεν «βολευόταν» με τη λογική και το συναίσθημα, δεν επιδίωκε την «εξασφάλιση» κι ας κινδύνευε η ίδια της η επιβίωση - ο εσωτερικός της μονόλογος (ειδικά όταν αποφασίζει να φύγει από τον αγαπημένο της) το αποκαλύπτει αυτό ξεκάθαρα. Δεν βολευόταν. Όταν η σχέση άρχισε να γίνεται συναισθηματικά κακοποιητική γι αυτήν, έφυγε. Παρέμεινε πιστή στις αρχές της και κυρίως στην εσωτερική της φωνή, και δεν έμεινε σε μία σχέση λιγότερο ικανοποιητική από όσο την ήθελε. Δεν έκανε εκπτώσεις και δεν έπαιξε το ρόλο του θύματος. Πήρε των ομματιών της, που λέμε. Και αργότερα, όταν της προτάθηκε να παντρευτεί και να πάει ως σύζυγος ιεραποστόλου στην Αφρική,  αποφάσισε ότι επρόκειτο για μία σχέση που δεν την κάλυπτε συναισθηματικά. Και πάλι είπε «άντε γειά». Όταν στο τέλος ξαναγύρισε στον αγαπημένο της, γύρισε τελικά σε μία σχέση επί ίσοις όροις, οικονομικά ανεξάρτητη και αυτάρκης, και έτσι μόνο δέχτηκε να παραμείνει.
Ξέρω τόσες και τόσες γυναίκες που κλαίγονται για τη σχέση τους (ότι είναι φυσικά, ηθικά, ή  συναισθηματικά κακοποιητική, ή «λιγότερη» των απαιτήσεών τους) και τρέμουν να πούν «αντίο» και να μείνουν μόνες τους, και να στηριχτούν στα δικά τους πόδια… Αυτό για μένα ήταν πάντα πολύ σημαντικό, το να μην κάνω «εκπτώσεις» (οι εκπτώσεις έχουν μέσα τους τις πτώσεις, που έλεγε παλιά μια φίλη μου) στις συντροφικές μου σχέσεις. Σημαντικότερο είναι – και θα συνεχίζει πάντα να είναι – να μπορώ να ακούω την εσωτερική μου φωνή (αυτή την «ήσυχη μικρή φωνή» που έλεγε η Εϊλήν Κάντυ, ιδρύτρια του Φίντχορν), να μην τη μπερδεύω με τις άλλες εντός μου φωνές (της κοινωνίας, της λογικής, του συναισθήματος, του συμφέροντος, κτλ) και να βρίσκω μέσα μου το σθένος να ακολουθώ τις επιταγές  της. Να μη «βολεύομαι». Αυτή είναι η δύναμη της εσωτερικής αυτάρκειας και της ηθικής ακεραιότητας που φαίνεται να πηγάζει από την εμπιστοσύνη στην εσωτερική φωνή, αυτόν τον τόσο προσωπικό εσωτερικό μας «νόμο».

Αυτή ακριβώς τη δύναμη επιδεικνύει και η τέταρτη ηρωίδα μου, η Πρού Σαρν. Το «Ακριβό Φαρμάκι» γράφτηκε έναν αιώνα περίπου μετά  τη «Τζέην Εϋρ», επίσης από γυναίκα (η οποία δεν χρειαζόταν πλέον να γράφει με ψευδώνυμο για να εκδώσει το βιβλίο της, όπως η συγγραφέας της «Τζέην»), και επίσης, θα έλεγε κανείς, είναι μία ιστορία αγάπης (αν και αυτή έχει στο τέλος «χάπυ έντ»). Η ηρωίδα δεν είναι απλά «ασχημούλα», έχει μία εκ γενετής παραμόρφωση, η οποία την κάνει από νωρίς να εσωστραφεί. Αυτή ακριβώς η εσωστρέφεια θα την κάνει αφενός να μάθει να γράφει και να διαβάζει, αφετέρου να ζήσει κάποιες από τις πλέον υπέροχες υπερβατικές εμπειρίες που έχουν περιγραφεί ποτέ σε μυθιστόρημα. Ο Αγγελος Σικελιανός, στην εισαγωγή της ελληνικής μετάφρασης, γράφει «υπάρχει μέσα σ’ αυτό το έργο ένα κεφάλαιο, ‘ η σοφίτα με τα μήλα’, που ασυζήτητα είναι από τις ωραιότερες κι ουσιαστικότερες σελίδες που γραφτήκανε ποτέ, για την αποκαλυπτική δύναμη της αληθινής σιωπής και τις δίχως αξιώσεις μοναξιάς μια ανθρώπινης ψυχής, απάνω στο Μυστικό της Ερωτικής Αιωνιότητας». Σ’ έναν πολύβουο κόσμο όπως ο σημερινός που καθημερινά βιώνουμε, η περιγραφή των θαυμάτων που συντελούνται στη σιωπή είναι πολύτιμη. Χτυπάει ένα καμπανάκι, άλλοτε γλυκό άλλοτε ενοχλητικό! Η ηρωίδα, επίσης, είναι για μένα μια  ενσάρκωση της ακεραιότητας, αυτής της «συμπαγούς καλωσύνης» που μπορεί να υπάρχει ασχέτως εξωτερικών συνθηκών. Και φυσικά της ομορφιάς που μπορεί να υπάρχει μέσα και πίσω από μία (εξωτερική) παραμόρφωση. Μέσα σ’ έναν κόσμο όπου η βιομηχανία καλλωπισμού έρχεται τρίτη σε κέρδη μετά τις βιομηχανίες σεξ και όπλων, η υπενθύμιση ότι η ομορφιά δεν βρίσκεται μόνο στην επιδερμίδα μας είναι σημαντική. Θυμάμαι τότε που έλεγα το παραμύθι της Χιονάτης στις μικρές, που με ρώταγαν «αφού και η Χιονάτη και η μητριά της ήταν και οι δύο τόσο πολύ όμορφες, ποια ήταν η διαφορά τους, τι έκανε τη Χιονάτη πιο όμορφη από τη μητριά;» Και έβρισκα την ευκαιρία να πω ότι η ομορφιά που προέρχεται από την καλωσύνη κάνει τα μάτια να λάμπουν πιο λαμπερά, τελικά. (Ελπίζω αυτό να το θυμούνται και στην εποχή της εφηβικής ακμής!)

Τέσσερεις ηρωίδες, τέσσερεις πτυχές ζωής: ο στοχασμός, η βούληση, η δράση, η σιωπή. Και η ομορφιά της ψυχής να τα επιστεγάζει όλα.

Αυτό το κείμενο είναι μέρος ενός διαδικτυακού αφιερώματος στο οποίο συμμετέχουν γυναίκες, με θέμα τις ηρωίδες μας. Μέχρι τώρα συμμετέχουν οι

http://pollyannasdays.blogspot.gr/2013/03/1751-19102000.html
http://www.doratsirka1.blogspot.gr/2013/03/blog-post.html
www.rubycloud.blogspot.com
www.esp0ir.wordpress.com
www.niemandsrose-niemandsrose.blogspot.com
www.jaquou.wordpress.com
http://www.kidscloud.gr
http://agrampelli.blogspot.gr/2013/03/blog-post.html
https://awysiwyg.wordpress.com/2013/03/18/women/

φίλες συν-bloggers, θα θέλαμε να διαβάσουμε και για τις δικές σας ηρωίδες, οπότε αν αποφασίσετε να γράψετε κάτι, βάλτε μας κάπου ένα link...