Σάββατο 12 Νοεμβρίου 2016

Το Δάσος και η Εφηβεία

Εχει ειπωθεί (από τον πρόσφατα εκλιπόντα πατέρα της περμακουλτούρας, Μπιλ Μόλισον) οτι "τα δάση είναι τα μεγαλύτερα εκπαιδευτήρια (τα σημαντικότερα εκπαιδευτικά συστήματα) του πλανήτη μας. Αν για κάποιο λόγο καταργηθούν όλα τα πανεπιστήμια, η ανθρωπότητα δεν έχει χάσει πολλά, αλλά αν για όποιο λόγο εξαφανιστούν τα δάση, η ανθρωπότητα θα έχει χάσει τα πάντα."

Τα παιδιά μου, όπως κι εγώ, είμαστε παιδιά της πόλης. Μεγαλώσαμε και ζήσαμε στην πόλη, με σύντομες ανάπαυλες στα δάση και τα άγρια μέρη. Οσο μεγαλώνω διαπιστώνω πόσο λίγο περπατήσαμε κάτω από τα μεγάλα δέντρα και πλάι στα ποτάμια. Η ζωή στην πόλη (εξ ανάγκης και όχι από επιλογή) μας έδωσε τέχνη και κοινωνικοποίηση, ασφάλεια, "κανονικότητα". Ως μαμά πάντα ονειρευόμουν το μεγάλωμα των παιδιών μου πλάι σε ένα δάσος, ένα ποτάμι ή μία θάλασσα, κοντύτερα στη φύση (την εκτός και την εντός), "σαν παραμύθι". Σήμερα, που το παραμύθι έγινε για μένα σχεδόν πραγματικότητα, και έχω την ευκαιρία να πηγαίνω στο δάσος συχνότερα, να χάνομαι μέσα του, να το χαίρομαι και να κοινωνώ μαζί του, τα παιδιά μου είναι πλέον έφηβοι.

Οι δικοί μου έφηβοι, λοιπόν, δεν πολυνοιάζονται για το δάσος, ούτε τους λείπει. Περνούν τις ώρες τους με φίλους, μιλώντας ή παίζοντας, εξερευνώντας τις δυνατότητες της πόλης τους, βλέποντας σειρές στον υπολογιστή, διαβάζοντας για παράλογες εξετάσεις, ψάχνοντας γκάτζετ, ρούχα ή βιβλία στις αστικές αλυσίδες, ψάχνοντας την ταυτότητα και το νόημα της ζωής τους στις επιλογές του μέλλοντός τους. Ετσι είναι η εφηβεία. Πρέπει να αρνηθείς το κάθε τι της παλαιάς γενιάς προκειμένου να προσεγγίσεις το "ποιός είσαι", να δοκιμάσεις να βουτήξεις και να αντλήσεις από τα δικά σου βάθη το "τι θέλεις".

Πόσο θα ήθελα να μπορούσα να μυήσω τα παιδιά μου εκ νέου στο Δάσος (στο δάσος όπως το γνωρίζω σήμερα). Στον Αγριο Τόπο (εντός και εκτός), στον τόπο που δεν έχεις τίποτα να φοβηθείς γιατί δεν υπάρχει ψέμα, ούτε προσποίηση, ούτε χαζά διλήμματα. Στον τόπο που μπορείς να μάθεις όλα όσα χρειάζεσαι να μάθεις για τη ζωή, καθημερινά, στην πράξη - χωρίς αντικρουόμενες θεωρίες που καταρρίπτονται 'από νεώτερες έρευνες', χωρίς εξετάσεις άλλες από την απλή επιβίωση, χωρίς την ψευδαίσθηση  της  χωριστικότητας που καλλιεργεί η δυτική επιστημοσύνη και ο αστικός τρόπος ζωής.

Ερχεται όμως η ώρα που ο άνθρωπος βγαίνει από το κουκούλι που του έφτιαξε ο γονέας (μέσα στην ασφάλεια του οποίου μεγάλωσε και εκπαιδεύτηκε) και ανοίγει τα νέα του φτερά. Είναι η επίπονη διαδικασία της εφηβείας, που κανένας δεν γλιτώνει, και που το μόνο που μπορεί με ασφάλεια να κάνει ο γονέας είναι να αφήνει χώρο για αυτό το ξεδίπλωμα των φτερών. Και απλά να είναι εκεί, δίχτυ ασφαλείας και αγκαλιά άνευ όρων: χωρίς ψέμα, προσποίηση, ή χαζά διλήμματα.

Ισως, με την έλευση της ουσιαστικής ενηλικίωσης (όποτε κι αν έρθει αυτή), να έρθει και η ώρα της Μύησης του Δάσους, με όλα της τα πολύτιμα δώρα.





Τρίτη 14 Ιουνίου 2016

Εξετάσεις και Εξουσία

Δεν ξέρω να υπάρχει κάποιος που να μην αγχώνεται όταν πάει να δώσει εξετάσεις, έστω υποσυνείδητα. Κάποιοι σωματοποιούν το άγχος και το φόβο τους και βγάζουν από εξανθήματα, έρπη, έλκη στομάχου, υψηλή αρτηριακή πίεση και αρρυθμία, διάρροια, μέχρι και λιποθυμία την αποφράδα μέρα και ώρα. Συναισθηματικά κάποιοι παραλύουν από το φόβο τους και σταματά να λειτουργεί το μυαλό τους (εδώ πάντα θυμάμαι το γνωστό τσιτάτο που λέει ότι «ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι ένα καταπληκτικό όργανο, που λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο 365 μέρες το χρόνο και σταματά μόνο την ώρα των εξετάσεων»), κάποιοι αντιδρούν τόσο που αρνούνται και θυμώνουν και καίνε τα βιβλία τους, κάποιοι άλλοι απλά εκδηλώνουν ανεξήγητη και ανυπέρβλητη υπνηλία.



Εχω να διηγηθώ πολλές ιστορίες για τη σχέση των παιδιών μου με τις εξετάσεις του σχολείου. Καμιά δεν είναι ευχάριστη. Εχω όμως μία πολύ αστεία ιστορία από τη δική μου ζωή – κάποτε, όταν σπούδαζα νεοελληνική φιλολογία στην Αγγλία, έπρεπε να δώσω προφορικές εξετάσεις στην ελληνική γλώσσα (όπως κάθε φοιτητής ξενόγλωσσου τμήματος). Μιλάμε για τη μητρική μου γλώσσα, φυσικά. Την προηγούμενη μέρα μιλούσα (ελληνικά) με τον (άγγλο) εξεταστή μου, χαλαρά, και του έλεγα για τις ταινίες του Βέγγου και το ιδιότυπο χιούμορ του (θυμάμαι ότι δεν είχε δει καμία!). Όταν ήρθε η σειρά μου να εξεταστώ (στη μητρική μου γλώσσα), και μπήκα στην αίθουσα, το μυαλό μου είχε ολότελα αδειάσει από ελληνικά. Δεν μπορούσα να αρθρώσω ούτε μια λέξη ελληνική! Μάταια προσπαθούσε ο συμπαθής εξεταστής να μου βγάλει μια ελληνική λέξη από το στόμα «για να είναι και τυπικά κατωχυρωμένος να μου βάλει ένα βαθμό», αλλά τίποτα. Όταν βγήκα έξω, έβαλα τα κλάματα, φυσικά – όχι από φόβο μην και δεν περάσω το μάθημα, αλλά από το άγχος και την αίσθηση της ματαίωσης…

Φέτος είπα στον μικρό μου (πρώτη γυμνασίου) ότι αν θέλει μπορεί και να μην διαβάσει καθόλου, φόβος να μείνει στην ίδια τάξη δεν υπάρχει εξάλλου, και οι βαθμοί του σχολείου είναι απλά ενδεικτικοί της νοοτροπίας των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών. Δεν ξέρω τι έκανε τόσες ώρες κλεισμένος στο δωμάτιό του, η αλήθεια είναι, αλλά σε γενικές γραμμές χαλαρά τις πέρασε τις εξετάσεις του, δίνοντάς μου την αίσθηση ότι πήρε υπεύθυνα τη ζωή του  στα χέρια του. Η μεγάλη μου κόρη είχε πάντα μία παράξενη δυσανεξία  στο εξετάζεσθαι: πάγωνε από το φόβο της όποτε έπρεπε να «πει μάθημα» και σώπαινε, με αποτέλεσμα να μελετά «άσκοπα», εφόσον η μελέτη αυτή δεν μπορούσε ποτέ να αποδώσει βαθμολογικούς καρπούς (το αντίθετο μάλιστα). Οσο και να ενθουσιαζόταν κάποιες φορές και να ενέσκηπτε στα σχολικά εγχειρίδια με πάθος και βάθος (ναι, συνέβαινε κι αυτό!), όταν ερχόταν η ώρα της εξέτασης, εκεί παρέλυε. Τελεία.



Τι είναι αυτό που μας αγχώνει έως παράλυσης όταν πρόκειται να αντιμετωπίσουμε «εξετάσεις»; Τι είναι αυτό που, παρά τις γνώσεις, τη μνήμη, και την ευφυία μας, μας φοβίζει όταν εξεταζόμαστε; Τι είναι αυτό μέσα μας που αντιδρά (σε άλλους πιο σφοδρά και σε άλλους πιο ήπια) στο εξετάζεσθαι; Πρέπει να είναι κάτι πολύ βαθύ, κάτι που εγείρεται (και εξεγείρεται) μέσα από τα απρόσιτα νερά του πυρήνα της ύπαρξής μας, κάτι που απωθούμε τόσο που δεν μπορούμε καν να το βάλουμε σε λόγια και να του δώσουμε χώρο στο συνειδητό μας νου. Κάτι που, για να του επιφυλάσσουμε τέτοια μεταχείριση, πρέπει να μας είναι απαγορευμένο και ως σκέψη (από ποιόν; Μάλλον από το τρέχον κυρίαρχο σύστημα κληρονομημένων αξιών…) Υποθέσεις κάνω, ως ντετέκτιβ του εσωτερικού μου εαυτού, πρωτίστως.

Κάθε χρονιά το διερωτώμαι, ίδια κι απαράλλαχτα, καθώς βιώνω το βάσανο των παιδιών μου και παρακολουθώ (μακρόθεν) το βάσανο χιλιάδων άλλων παιδιών που εξετάζονται στα σχολεία και στα πανεπιστήμια. Μέσα στη ζωή καθημερινά «δίνουμε εξετάσεις» για χίλια-δύο πράγματα (από το πόσο καλοί φίλοι είμαστε, μέχρι το αν θα καταφέρουμε λογιστικά να βγάλουμε το μήνα με ένα διαρκώς μειούμενο μισθό χωρίς να πεινάσει η οικογένειά μας, ή το αν θα καταφέρουμε να πείσουμε το γείτονα να μην πετάει τα σκουπίδια του έξω από τον κάδο), αλλά υπάρχουν άνθρωποι που δεκαετίες αφότου έδωσαν και πέρασαν τις εξετάσεις τους με επιτυχία, βλέπουν ακόμα στον ύπνο τους αγχωτικούς εφιάλτες ότι κάθονται στο εξεταστικό κέντρο «και δεν θυμούνται τίποτα»…



Υπάρχει κάτι μέσα μας, κάτι που γεννιέται και πεθαίνει μαζί μας, που γνωρίζει ότι είμαστε όντα μοναδικά, ο καθένας και η καθεμία με τη δική του ιδιαίτερη προσωπικότητα, χαρίσματα, ιδιοσυστασία και αξία, που δεν μπορεί να μπει στα καλούπια κανενός. Μέσα μας υπάρχει μία εγγενής ευφυία (κάποιοι την ονομάζουν «εσώτερο εαυτό», κάποιοι «εν ημίν Θεό», κάποιοι «αθάνατη ψυχή») που γνωρίζει για ποιο λόγο βρισκόμαστε εδώ, τι ήρθαμε να κάνουμε, που έχει αδιάψευστο κι αλάνθαστο κριτήριο για το τι είναι σημαντικό και τι όχι, κάτι που είναι άγριο άγιο και αδάμαστο. Ελεύθερο. Κάτι που δεν αναγνωρίζει άλλη εξουσία ή αυθεντία πέρα από τον εαυτό του και αυτό που κάποιοι ονομάζουμε «Θεό». Κάτι που το μόνο που επιζητά είναι να γνωρίσει τον εαυτό του μέσω της έκφρασης: θέλει να εκφράσει τη φύση του, τα χαρίσματά του, τη δυσκολία του, τη χαρά και τη θλίψη του.

Αυτή η εγγενής ευφυία, λοιπόν, αντιστέκεται σε ότι δεν αρμόζει στην ελεύθερη φύση της: αντιστέκεται στην κοινωνική σύμβαση που θέλει να της επιβάλει το τι θα μάθει - τι δεν θα μάθει και πώς, συμπιέζεται και στρεσάρεται από το τρέχον εκπαιδευτικό σύστημα που θέτει νόρμες: αυθεντίες, ωράριο, ομοιομορφίες, εκπαιδευτική ύλη, φύλλα αξιολόγησης, και εξετάσεις. Αυτή η εγγενής ευφυία, που υπάρχει μέσα σε κάθε έναν άνθρωπο που γεννιέται στη γη, ξέρει τι θέλει να μάθει και τι θέλει να κάνει. Και θα μάθει και θα κάνει, εάν αφεθεί ελεύθερη στο κατάλληλο περιβάλλον.

Αυτή, η υγιής αντίσταση και αντίδραση, παρότι μη-αντιληπτή στον συνειδητό μας νου (η κοινωνία μας έχει πείσει για την αναγκαιότητα των εξετάσεων, και όχι μόνο) δημιουργεί μέσα μας μία εσωτερική σύγκρουση. Σύγκρουση σημαίνει πόλεμος, και οι πόλεμοι έχουν θύματα – στην προκειμένη περίπτωση, εμάς τους ίδιους. Εξασθενούμε ψυχικά και σωματικά κάθε φορά που ο εσωτερικός μας εαυτός αντιστέκεται σε ότι δεν συμβαδίζει με τη φύση του. 

Κάθε φορά που πάμε να δώσουμε εξετάσεις σε κάποιο μάθημα, υπάρχει μέσα μας μία άηχη φωνή ενός αόρατου εαυτού που λέει «Ποιος είσαι εσύ που θα με κρίνεις και με ποιο δικαίωμα; Ποιος είσαι εσύ που θα υποδουλώσεις στα δικά σου αυθαίρετα κριτήρια την υπέροχη μοναδικότητά μου, τη διαφορετικότητά μου, που στο κάτω-κάτω σου είναι παντελώς άγνωστη; Ποιος είσαι εσύ που θα με κατατάξεις σε μία πλαστή ιεραρχία η οποία θα καθορίσει τις σχέσεις μου με τους συνανθρώπους μου; Δεν αναγνωρίζω την εξουσία σου. Σε φοβάμαι…»




Είναι γεγονός ότι η σχέση πολλών παιδιών με τους γονείς τους περνά μέσα από το φίλτρο της αξιολόγησης των δασκάλων – «τι βαθμούς έφερες;» ρωτά ο γονέας το παιδί, κι αλοίμονό του εάν δεν έφερε τα προσδοκώμενα. Ετσι, από την εγγενή ευφυία, την έκφραση και τον αυτοπροσδιορισμό του ελεύθερου ανθρώπου περνάμε στον ετεροπροσδιορισμό του εξαρτημένου από την αυθεντία και την εξουσία δούλου. Εάν δεν καλουπώσεις και δεν υποδουλώσεις τη σκέψη, ο άνθρωπος θα λειτουργήσει με βάση την αληθινή του φύση, και τότε αλοίμονο στους πάσης φύσεως εξουσιαστές…


Σάββατο 16 Απριλίου 2016

Γονείς, Παιδιά, και Καπιταλισμός

Διαβάζοντας το παρακάτω άρθρο αναστέναξα πολλές φορές, και θέλησα να το μοιραστώ. Μιλά για κάτι που πολλές (και πολλοί) από μας έχουμε σκεφτεί, αλλά λίγες (και ακόμα λιγότεροι) έχουμε υλοποιήσει: την αξία του να μείνουμε 'στο σπίτι' να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας. Αναφέρεται σε κοινωνίες πιο "υπαλληλοποιημένες" από τη δική μας, αλλά σίγουρα ισχύει για πολλών ανθρώπων τη νοοτροπία σε σχέση με τα παιδιά. Αυτό φαίνεται καθαρά  στο πώς νιώθουν οι εργοδότες όταν μία υπάλληλός τους μένει έγκυος... Και παρότι θεωρώ οτι υπεραπλουστεύει τα πράγματα, αξίζει και μόνο ως πρόκληση προβληματισμού.

Για τον καπιταλισμό, τα παιδιά είναι ένα ατυχές βάρος. Οχι μόνο δεν συμμετέχουν σε επί πληρωμή εργασία, αλλά "ρουφούν" και πόρους. Το καλύτερο μέρος γι αυτά είναι 'εκτός' (ΣτΜ. έξω από τη ζωή μας, έξω από το χώρο και το χρόνο μας...). Ακόμα καλύτερα, θα μπορούσαμε να αναθεωρήσουμε την ιδιότητά τους, και να τα ανάγουμε σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους ("προϊόντα ανταλλαγής").
Από τα μικρά μας χρόνια, το σύστημα των πεποιθήσεων και των αξιών μας είναι συνυφασμένο με τις αξίες του καπιταλισμού. 'Πραγματική δουλειά' είναι κάτι για το οποίο πληρωνόμαστε. Η αξία και η συνεισφορά μας στην κοινωνία μετριέται με όρους εργασίας επί πληρωμή. Οσο μεγαλύτερη  η πληρωμή, τόσο  υψηλότερη η κοινωνική αξία. Δεν έχει πολλή σημασία το τι κάνει κανείς, το σημείο-κλειδί είναι το χρηματικό αλισβερίσι.
Και ξαφνικά κάνεις παιδί - και εργάζεσαι σκληρότερα και πολύ πολύ περισσότερες ώρες, και κανείς δεν σε πληρώνει ούτε ένα σεντ για όλο αυτό.

Το παράθυρο της εγκεκριμένης φροντίδας

Κατ' αρχήν αυτό είναι αναμενόμενο, και δεν είναι πρόβλημα. Υπάρχει ένα 'παράθυρο χρόνου' όπου οι προϊστάμενοί μας μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα ("τα αφεντικά μας") μας επιτρέπουν να φροντίσουμε τα παιδιά μας ως γονείς. Αν είμαστε τυχεροί, αυτό το παράθυρο χρόνου μπορεί να φτάσει και μέχρι ένα χρόνο (ΣτΜ. εάν είμαστε μητέρες και εργαζόμαστε στον δημόσιο τομέα).
Και εκεί τελειώνει. Ελπίζουμε οτι περάσατε θαυμάσια και όλα αυτά, αλλά καιρός να γυρίσετε πίσω στην πραγματικότητα - δηλαδή στην πραγματική δουλειά, στη μισθωτή εργασία.
Και τα μωρά; Μειώνονται ξαφνικά οι ανάγκες τους, ευθυγραμμίζονται με την διαθεσιμότητά μας να τα φροντίζουμε εμείς ως γονείς τους; Κάθε άλλο. Μας χρειάζονται όσο ακριβώς μας χρειάζονταν και πριν. Τώρα όμως μπορούμε να πληρώσουμε κάποιον άλλον (ή κάποια άλλη, ή κάποιους άλλους) να μας τα φροντίζουν.
Συγχαρητήρια καπιταλισμέ, κατάφερες να επιστρατεύσεις και τα μωρά να σου παράγουν χρήμα!

Κι αν δεν γυρίσουμε πίσω;

Κι αν οι γονείς δεν γυρίσουν πίσω στη δουλειά; Τι συμβαίνει;

Δύο πράγματα συμβαίνουν:
1. Πείθονται πέραν πάσης αμφιβολίας για το οτι η σκληρή και με αγάπη δουλειά που κάνουν ως κύριοι φροντιστές των παιδιών τους έχει ανυπολόγιστη αξία.
2. Περιθωριοποιούνται από τον εσωτερικευμένο καπιταλισμό (τις εσωτερικευμένες αξίες του καπιταλισμού) τόσο τις δικές τους όσο και των άλλων γύρω τους.

Βρίσκεται κανείς σε μία πολύ περίεργη θέση.
Με άλλα λόγια, μετατρέπεσαι σε μία νησίδα ασημαντότητας. Σου βγαίνει ο κώλος στη δουλειά, κάνεις κάτι απίστευτα ουσιώδες, αλλά ο καπιταλισμός σε πετάει απέξω λέγοντάς σου πως αυτό που κάνεις δεν σημαίνει και δεν αξίζει απολύτως τίποτα.
Μήπως φταίει το γεγονός οτι η κοινωνία μας δεν θέτει υψηλή αξία στην ουσιαστική ευζωία (υγεία, χαρά, πληρότητα ζωής) των παιδιών, οτι τα παιδιά δεν θεωρούνται άνθρωποι που χρήζουν σεβασμού και καλής ποιότητας φροντίδας; Υπάρχει και αυτό.
Το χαμηλό κοινωνικό στάτους των νηπίων και των παιδιών επίσης επιδρά στο στάτους των άλλων ανθρώπων που ασχολούνται μαζί τους: νηπιαγωγούς και δασκάλους, για παράδειγμα. Ακόμα κι αυτοί, όμως βιώνουν μεγαλύτερο σεβασμό από την κοινωνία από ότι οι γονείς που φροντίζουν οι ίδιοι τα παιδιά τους. Αυτοί πληρώνονται για την εργασία τους, και αυτό την καθιστά σημαντική.
Οι γονείς απλά το κάνουν δωρεάν. Αυτό τους καθιστά αλήτες, με αποκλίνουσα συμπεριφορά, αντιφεμινιστές (και αντιφεμινίστριες) νοσταλγούς της δεκαετίας του 1950, ή σκέτο τεμπέληδες. Αυτό είναι ένα κοινωνικό στίγμα που αποδίδουμε σε όλους αυτούς που ονομάζουμε "εξαρτώμενους", ή "προστατευόμενα μέλη".

Και τελικά Τι κάνεις όλη μέρα;

Οι γονείς που φροντίζουν οι ίδιοι τα παιδιά τους δεν πρέπει απλά και μόνο να έχουν ισχυρά προσωπικά κίνητρα και να είναι ευρηματικοί προκειμένου να βρούν τον ρού της πλεύσης τους μέσα σε μία κοινωνία που δεν έχει θέση γι αυτούς, αλλά επίσης πρέπει να αυτοεκπαιδευτούν να έχουν την αναγκαία αυτοεκτίμηση για να πολεμήσουν τον εσωτερικευμένο καπιταλισμό που τους λέει διαρκώς οτι αυτό που κάνουν δεν έχει καμία απολύτως αξία.
Οπότε, ψάχνουμε ο ένας τον άλλον, φτιάχνουμε ομάδες αλληλοστήριξης, βρισκόμαστε μαζί και ενισχύουμε ο ένας τον άλλον. Ανταλάσσουμε αγάπη και εκτίμηση.
Και όταν το κάνουμε αυτό, ήσυχα και δημιουργικά αποσταθεροποιούμε τον καπιταλισμό (που πάει πακέτο με την πατριαρχία). Λέμε οτι παρά τις δυσκολίες, παρά τους οικονομικούς, κοινωνικούς, και προσωπικούς συμβιβασμούς, παρά τα όσα μας έμαθε να πιστεύουμε το καπιταλιστικό σύστημα που μας γαλούχησε, παρά ταύτα συνεχίζουμε να πιστεύουμε οτι αυτό που κάνουμε είναι απείρως σημαντικό ως έργο - και αξίζει με το παρaπάνω τον χρόνο, τον κόπο, και την αφιέρωσή μας. Λέμε οτι παρόλο που δεν μας πληρώνουν για αυτό και άρα δεν λογίζεται για "πραγματική δουλειά", τα παιδιά μας το αξίζουν.
Και γι αυτό, ασχέτως με το τι πιστεύουν οι άλλοι, ακόμα και με το τι καμιά φορά και οι ίδιοι συνειδητοποιούμε οτι πιστεύουμε, μπορούμε να συνεχίσουμε να επιτελούμε το πλέον σημαντικό έργο ως ενεργοί πολίτες αυτής της κοινωνίας.